Μια ρωμαϊκή πόλη στα έγκατα της Αθήνας

Εντυπωσιακά τα ευρήματα με τη «σφραγίδα» του αυτοκράτορα Αδριανού στο τρίγωνο Αμαλίας- Ζάππειο- Βουλή

Γυμνάσια, βαλανεία, κρήνες, μεγαλοπρεπείς επαύλεις και έργα κοινής ωφελείας. Μη ορατά, ωστόσο υπαρκτά, λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στη λεωφόρο Αμαλίας, στο Ζάππειο και στον Εθνικό Κήπο, στη Βουλή, στο Σύνταγμα. Μια ολόκληρη πόλη, η ωραιότερη και λαμπρότερη της ρωμαϊκής Αθήνας. Οταν αυτοκράτορας ήταν ο Αδριανός, μέγας ευεργέτης της, ο οποίος στην ουσία ξανάχτισε την πόλη που είχε ολοσχερώς καταστραφεί από την επιδρομή του Σύλλα το 86 π.Χ. Οικοδόμησε μεγαλοπρεπείς ναούς και κτίρια, όπως ο ναός του Ολυμπίου Διός, το Πανελλήνιον, το Πάνθεον, η Βιβλιοθήκη και το Γυμνάσιο (όλα φέρουν το όνομά του), ολοκλήρωσε το υδραγωγείο που ως γνωστόν χρησιμοποιούνταν ως τον 20ό αιώνα και, μεταξύ άλλων, επιφύλαξε για το ανατολικό αυτό προάστιο έναν ιδιαίτερο ρόλο. Επρεπε όμως να κατασκευαστούν το μετρό και ορισμένα ακόμη έργα ώστε να μάθουμε σήμερα περισσότερα για αυτήν την περιοχή της Αθήνας κατά τη Ρωμαϊκή εποχή. Γνώση στην οποία συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό ένα διεθνές αρχαιολογικό συμπόσιο που διοργανώθηκε το 2006 στο Μουσείο Μπενάκη, όπου έλληνες και ξένοι επιστήμονες κατέθεσαν όλα τα τελευταία ανασκαφικά και μελετητικά στοιχεία για τη ρωμαϊκή Αθήνα. Το αποτέλεσμα περικλείεται σε έναν τόμο (παρουσιάστηκε χθες το βράδυ στο Μουσείο Μπενάκη), μέσα από τον οποίο αποκαλύπτεται η Αθήνα της Ρωμαϊκής εποχής σε όλο το μεγαλείο της.

Τι κρύβει λοιπόν το κέντρο της σύγχρονης Αθήνας; Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από τον Εθνικό Κήπο ή από λεωφόρους δεν έχει επιτρέψει, φυσικά, την εκτεταμένη αρχαιολογική έρευνα, όμως και αυτή η περιστασιακή που έγινε προς χάριν των μεγάλων έργων υπήρξε πολύτιμη. «Σε ολόκληρη την πόλη και ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα της ως το Ολυμπιείο σημειώνεται μία εκπληκτική πυκνότητα λουτρών,το ένα σχεδόν κοντά στο άλλο και πάντα σε σχέση με τις οδικές αρτηρίες» γράφει η αρχαιολόγος κυρία Ολγα Ζαχαριάδου, ενώ προσθέτει ότι στη Βουλή υπήρχαν πολυτελή κτίρια που σε πολλές περιπτώσεις διέσωζαν τοιχογραφίες και ορθομαρμαρώσεις. Μέσα στον Εθνικό Κήπο βρίσκονται τα λείψανα μεγάλων και πολυτελών οικοδομημάτων με ψηφιδωτά, μεγάλες αψιδωτές αίθουσες, τοιχογραφίες και αυλές, ενώ στη διασταύρωση των οδών Ηρώδη Αττικού και Μουρούζη βρέθηκε και βαλανείο.

Επρόκειτο άραγε για ιδιωτικές επαύλεις ή μήπως για οικοδομήματα που προορίζονταν για την εκπαίδευση των νέων; αναρωτιέται η κυρία Ζαχαριάδου. Αλλωστε επρόκειτο για μια προνομιακή τοποθεσία την οποία διέτρεχαν δύο ποτάμια, ο Ιλισός και ο Ηριδανός. Επίσης ας μην ξεχνάμε την αποκάλυψη του Λυκείου στην οδό Ρηγίλλης, που αποτελεί τη συνέχεια της περιοχής.

Το περίπλοκο και προβληματικό πλαίσιο της μελέτης γύρω από το ρωμαϊκό παρελθόν της Αθήνας αρχίζει να ξεκαθαρίζει. Γνωρίζουμε έτσι ότι εκείνη την εποχή η Αθήνα διέθετε τρία ωδεία και ένα θέατρο, ανταγωνιζόμενη ακόμη και τη Ρώμη. Στις νότιες υπώρειες της Ακρόπολης ανοικοδομήθηκε το κατεστραμμένο Ωδείο του Περικλέους, δημιουργήθηκε νέα σκηνή στο θέατρο του Διονύσου, ο Ηρώδης Αττικός κατασκεύασε προς τιμήν της συζύγου του Ρηγίλλης το γνωστό Ωδείο, ενώ επισκεύασε και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η Αθήνα είχε αποκτήσει εξάλλου μια νέα αγορά, τη Ρωμαϊκή, οι κύριοι οδικοί της άξονες και το αποχετευτικό της σύστημα είχαν ανανεωθεί ενώ τα πολυάριθμα λουτρά αντικατοπτρίζουν την ευρωστία μιας οικονομικά ισχυρής τοπικής αριστοκρατίας.

Το συμπέρασμα ότι η Αθήνα κατόρθωσε κατά τους αιώνες της αυτοκρατορικής κυριαρχίας να διατηρήσει και να προβάλει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μέσω μιας ταυτότητας ισχυρά προσκολλημένης στο παρελθόν της κλασικής κυρίως εποχής εξάγεται πάντως αβίαστα. Και αυτό είναι ίσως μια απάντηση στην προκατάληψη που υπήρχε στην Ελλάδα προκειμένου για τη Ρωμαϊκή εποχή και τα μνημεία που κατέλιπε. Τέτοια μάλιστα ώστε να θεωρούνται, και όχι μόνο από το απλό κοινό, ήσσονος σημασίας. Εχει δίκαιο ο επιστημονικός συνεργάτης του Μουσείου Μπενάκη και επιμελητής του τόμου κ. Σταμάτης Βλίζος όταν υποστηρίζει ότι «το ρωμαϊκό παρελθόν ταυτίσθηκε στην Ελλάδα σχεδόν αποκλειστικά με την αρνητική πλευρά της ιστορικής εξέλιξης». Σήμερα η σύγχρονη έρευνα έρχεται να αποκαταστήσει την αλήθεια.

ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ http://www.tovima.gr