Συνοπτική παρουσίαση ομιλίας κου Τάσου Αναστασίου στην ημερίδα με θέμα "Τα μονοπάτια της Τήνου: δρόμοι συνεύρεσης του ανθρώπου με το τοπίο"

Τάσος Αναστασίου- προιστάμενος του τμήματος πολιτισμού και εκπαιδευτικών θεμάτων της Νομαρχίας Κυκλάδων

«ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

Ανακοίνωση στην Ημερίδα που συνδιοργάνωσε η Τοπική Επιτροπή Τήνου της ΕΕ και η Νομαρχία Κυκλάδων με θέμα:
«Τα μονοπάτια της Τήνου: δρόμοι συνεύρεσης του ανθρώπου με το τοπίο» (συνοπτική παρουσίαση)

Τήνος 1.2.09


ΕΝΟΤΗΤA 1: Αποσπάσματα από κείμενο Ημερίδας “Σεμιναρίων Ερμούπολης 07”

«Οι Κυκλάδες ανήκουν στην κατηγορία εκείνη τόπων που - σε παγκόσμιο επίπεδο - συγκροτούν, κάθε νησί χωριστά αλλά και στο σύνολό τους, ένα ιστορικά “φορτισμένο” τοπίο. Τοπίο που προκαλεί για τη φιλοσοφική αναζήτηση της ύπαρξης και της αλήθειας των πραγμάτων. Τοπίο όπου ο άνθρωπος, μέχρι και την εκπνοή του προηγούμενου αιώνα, λειτουργώντας σε μικροκλίμακα κοινότητας, είχε επίγνωση και αποδοχή του πεπερασμένου της ύπαρξής του στα όρια της φύσης και της κοινότητας. Τοπίο που και σήμερα ακόμα, επιτρέπει την ανίχνευση και την ευλαβή προσέγγιση καταστάσεων και θέσεων, όπου νωπά παραμένουν τα ίχνη της παρουσίας των μόλις “διαφυγόντων” θεών.

Ο περιηγητής-διανοητής θα περάσει αθόρυβα από το πεδίο της επίσκεψης στο πεδίο της διαμονής. Διαμονής που σημαίνει παραμονή πλάϊ σ’ ό,τι εκπέμπει και προσφέρει αλήθεια, διείσδυση στην κρυπτή πλευρά της φύσης. Αυτήν που οι ασκεπείς, “φωτεινές” Κυκλάδες καλύπτουν διακριτικά και αποκαλύπτουν επιλεκτικά.
Ο περιοδικός χαρακτήρας αυτής της διαμονής δεν αναιρεί, αντίθετα εμπεριέχει και ενισχύει τη σταθερή σχέση με τον τόπο. Δημιουργεί στον διαμένοντα την αίσθηση νέας πατρίδας - εν προκειμένω νέων πατρίδων που εναλλάσσονται συνεχώς - προσφέροντάς του την εμπειρία πολλών οικείων τόπων, οριοθετημένων γεωγραφικά στον τύπο του νησιού και κοινωνικά στον τύπο του μικροκόσμου».

«Η λιθόστρωτη στενωπός ή τα σκαλιά ανόδου και καθόδου μέσα σ’ έναν ιστορικό οικισμό, το πέρασμα από μια λευκή εκκλησιά καμωμένη στα μέτρα του χωριού, το άνοιγμα που προσφέρει η μικρή πλατεία ως χώρος συνεύρεσης των ανθρώπων, το ερειπωμένο κάστρο που ορθώνεται ανάμεσα στα σοκάκια, όλα συνιστούν ένα σύνολο όπου ανθρώπινο και φυσικό διαπλέκονται τόσο στενά, ώστε ο αποχωρισμός τους να καθίσταται αδύνατος.
Ένα τέτοιος τόπος θα μπορούσε να είναι το κατ’ εξοχήν σημείο εκκίνησης, βάση για την διείσδυση του περιηγητή στην καθαυτό ύπαιθρο χώρα.

Κάπως έτσι, η πορεία οδηγείται στο μονοπάτι.
Ο περιηγητής κινείται τώρα ως οδοιπόρος, στην καρδιά του κυκλαδικού τοπίου. Το μονοπάτι δεν είναι γι’ αυτόν η μουσειακά σωζόμενη οδός επικοινωνίας άλλων εποχών. Είναι η διάβαση που οδηγεί σ’ ό,τι η φύση κρύβει - και κατά περίπτωση αποκαλύπτει - ως ιστορικά και αληθώς σημαίνον. Καθώς διασχίζει με σεβασμό και διακριτικά το τοπίο, το μονοπάτι είναι το απόλυτα προσαρμοσμένο στη νησιωτική μικροκλίμακα μέσο, που προσφέρει στον οδοιπόρο την ποθητή διαμονή. Κάθε τόσο του υπενθυμίζει, πόσο συχνά μπορεί ο ίδιος να προσεγγίζει το κατώφλι του ιερού. Τα ανθρώπινα έργα που συναντά στο δρόμο του εμφανίζουν τέτοια προσαμογή στα φυσικά δεδομένα, ώστε το προκύπτον σύνολο να συμβιοί σε καθεστώς διαρκούς αρμονίας. Οι όποιες υπερβάσεις γίνονται εδώ εντυπωσιακές εξαιρέσεις, οι οποίες, ως ύβρεις, εκθέτουν τους αυτουργούς τους, ανακαλώντας τους στην τάξη».

«Ο περιηγητής-διανοητής αναζητεί το αυθεντικό γεγονός στο αυθεντικό τοπίο και αντίστροφα. Ένα ξωκκλήσι των γκρεμών, προσβάσιμο μόνο από μονοπάτι, χάνει διά παντός την ιερότητα και τη μαγεία του, άν το μονοπάτι αυτό μετατραπεί κάποτε σε αμαξιτό δρόμο. Για τον ίδιο λόγο, το γεγονός ενός πανηγυριού που κάθε χρόνο γίνεται εκεί στη χάρη του αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένο, παύει να λειτουργεί ως τελετουργία, όπου η μικρή κοινότητα αφιερώνει χρόνο και περίσσια ψυχή. Κατ’ ακολουθίαν, το πανηγύρι παύει να επιτελεί τον αρχέγονο ρόλο του ως παράγοντας συνοχής της μικρής κοινότητας. Εντάσσεται στην ανοίκεια διαδικασία των τεχνικών μηχανισμών πρόσβασης, όπου ο υπολογισμός αφαιρεί από το γεγονός το στοιχείο της οικειότητας.

Το εγχείρημα της χάραξης διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος στις Κυκλάδες, με κορμό τα μονοπάτια, πραγματοποιείται στην εποχή που η κοινωνική συνοχή των μικροκοινωνιών κλονίζεται και συχνά ανατρέπεται με ταχύτατους ρυθμούς. Με ανάλογους ρυθμούς, συντελείται σήμερα η παράδοση της γής των νησιών, με ταπεινωτικούς όρους, στην τουριστική αγορά της Ευρώπης. Όσο οι εναλλακτικές πρακτικές καθυστερούν, οι συνέπειες για το τοπίο και τη διαμονή, ορατές ήδη σε μεγάλη κλίμακα, θα είναι καταιγιστικές».

«Και τί άλλο από καθιέρωση σε τακτική βάση περιηγητικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων με προορισμούς σαν αυτούς, θα ήταν το καταλληλότερο μέσο που να υπόσχεται την οικοδόμηση κοινοτικών σχέσεων διάρκειας σε παιδιά και εφήβους, ως κοινωνούς του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου της πατρίδας τους; Ποιός θα μπορούσε ν’ αμφισβητήσει τον καταλυτικό ρόλο μιας τέτοιας, άμεσης και έντονης εμπειρίας, στην οποιασδήποτε μορφής ευαισθητοποίηση;

Ενταγμένο λοιπόν στη λογική των λειτουργιών που ιστορικά εξέθρεψαν τις πρακτικές και τις αξίες της κυκλαδικών κοινοτήτων, το πρόγραμμα των διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος, η με κάθε τρόπο επανάχρησή τους, δρά πρώτα απ’ όλα παιδευτικά στην κατεύθυνση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και ενισχυτικά στην ιστορική μνήμη. Ανασύρονται στοιχεία του άλλου, παλιού τύπου ηθικής στις τοπικές κοινωνίες, όπως η αυτάρκεια, η αλληλεγγύη και η συντροφικότητα, η αγάπη, η ταπεινοσύνη, η ανάδειξη ανάμεσα σε ίσους, η κοινή δράση με κατανόηση της διαφορετικότητας του καθενός. Έτσι, ο χρήστης του μονοπατιού, είτε με την ιδιότητα του ντόπιου αγρότη είτε ως περιηγητής-διανοητής είτε ως ερευνητής-ανιχνευτής, αντλεί από τον τόπο ενέργεια χωρίς να ξεχνά, προσφέρει χωρίς να προσθέτει, χαίρεται το νησί χωρίς σκοπιμότητες, γίνεται λάτρης του και συμπορεύεται μ’ αυτό.

Με την παρουσία του και μόνο, το μονοπάτι δεν επιτρέπει την διείσδυση στο πεδίο του, ενεργειών και συμβάντων που θα αναιρούσαν τη φυσική ισορροπία. Διαφυλάσσοντας και ζωογονώντας τη μορφή και τη χρήση των μονοπατιών, η παρούσα γενιά μπορεί να εγγυηθεί τη συνέχιση της διαμονής, έξω και μακριά από τους ασφυκτικούς όρους που επαγγέλλεται το κυρίαρχο μοντέλο εργαλειακής αντιμετώπισης, και εν τέλει της εξόντωσης της φύσης».


ΕΝΟΤΗΤA 2. Σύντομη παρουσίαση του προγράμματος σε κυκλαδικό επίπεδο

ΕΝΟΤΗΤA 3. Συγκριτική παρουσίαση των μέχρι τώρα δεδομένων του προγράμματος στην Τήνο – προβλήματα “αποδοχής” του προγράμματος από τις τοπικές κοινωνίες
-Αρχική φάση: 1997-2000 (3α)
-Περίοδος των παλινδρομήσεων: 2001-2006 (3β)
-Η τωρινή εικόνα 2007-2009 (3γ)

(3α) 1. Σύνταξη τεχνικής Έκθεσης, με ευθύνη και με συμμετοχή της Ν.Α.Κ. (από τον συνοδό βουνού Ανδρ. Κουτρουμπή), για 2 διαδρομές στις περιφέρειες των Κοινοτήτων Κάμπου και Φαλατάδου αντίστοιχα, που χρηματοδοτήθηκε από τις Κοινότητες. Σηματοδότηση της πρώτης Διαδρομής: Φαλατάδος – Μυρσίνη – Μαγγανάρι (1998).
2. Σηματοδότηση με ευθύνη της Ν.Α.Κ. τμήματος της δεύτερης Πολιτιστικής Διαδρομής Τριπόταμος – Ξώμπουργο – Ξινάρα, με χρηματοδότηση από το κοινοτικό πρόγραμμα LIFE (1999).

(3β) 1. Οριστικοποίηση σε γενικές γραμμές από τη Ν.Α.Κ. του Δικτύου των 10 Διαδρομών Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος της Τήνου, με την προοπτική εμπλουτισμού του στο άμεσο μέλλον (2001-2002).
2. Υποβολή μελέτης - βάσει κατευθύνσεων που δόθηκαν από τη Ν.Α.Κ. - από τους Δήμους Τήνου και Εξωμβούργου για 2 Διαδρομές, για ένταξη του έργου στο ΠΕΠ Νοτίου Αιγαίου. Η διαδικασία δεν ευοδώθηκε, γιατί από τη Διαχειριστική Αρχή της Περιφέρειας τέθηκαν άλλες προτεραιότητες (2002).
3. Έκδοση από τη Ν.Α.Κ. με την υποστήριξη του Δ. Εξωμβούργου του εντύπου «Οδοιπορικό στην Τήνο» σε τρείς γλώσσες, όπου παρουσιάζονται συνοπτικά στο κοινό οι 10 επιλεγμένες Διαδρομές (2002).
4. Συνεργασία της Ν.Α.Κ. με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (Τμήμα Γεωγραφίας) για την εκπόνηση Τεχνικής Έκθεσης, βάσει ερευνητικού προγράμματος στο πεδίο, σε 5 από τις 10 Διαδρομές του Δικτύου (2004).

(3γ) Παρουσίαση του δικτύου: 80 χιλιόμετρα επιλεγμένων παλ. δρόμων και μονοπατιών:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

1. Φαλατάδος -[Μυρσίνη]- Μαγγανάρι - Πλατύ - Ακτή Λειβάδας.

2. Ξινάρα - Ξώμπουργο - Κουμάρος - Σκαλάδος - Κρόκος - Λουτρά - Περάστρα -Σμαρδάκιτο - Ταραμπάδος - Κάμπος.

3. Μονή Κεχροβουνίου - Μουντάδος - Σμπεράδος - Τριπόταμος - Ξώμπουργο.

4. Κιόνια -[Χατζηράδος]- Κτικάδος - Σμουρδιά - Βαρύ - Πόλες - Χώρα.

5. Φαλατάδος (Καθλικάδος) - Βωλάξ - Γρίζα - Σκλαβοχωριό - Αγάπη.

6. Στενή - Ποταμιά - Μαρούλη - Λυχναφτιά.

7. Μυρσίνη - Προφήτης Ηλίας - Κορυφή Τσικνιά.

8. Δυό Χωριά - Μανταλού - Φανερωμένη - Κουναρές -[Αγ. Βαρβάρα]- Άγιος Σώστης.

9. Καρδιανή -[Όρμος Γιαννάκη]- Ιστέρνια -[Όρμος Ιστερνίων]- Πλατειά - Πύργος - [Πάνορμος]- Μαρλάς - Μαμάδος.

10.Καλλονή -[Καρκάδος]- Αετοφωλιά - Κόρης Πύργος - Σταυριά - Μονή Καταπολιανής -Πλατειά -[Πύργος]- Ρόχαρη.

- Η τύχη των δράσεων ανάδειξης, μέσω διαδικασιών ανάθεσης δημοσίων έργων: Απρόβλεπτη έως κακή.
Στα μονοπάτια αυτά, καθώς και σε άλλα, τα οποία θα προστεθούν στο δίκτυο Διαδρομών, σταδιακά αποκαθίσταται η διέλευση και πραγματοποιούνται δράσεις ανάδειξης από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, με τη συμμετοχή και των τριών ΟΤΑ του νησιού. Συκεκριμένα, παραδίδουμε σήμερα περί τα 30 χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών, όπου βρίσκονται σε εξέλιξη καθαρισμοί και κατά τόπους σωστικές επεμβάσεις.

Τρόποι ανάθεσης και διεξαγωγής των εργασιών:
-Προγραμματικές συμβάσεις ΝΑΚ με τους 3 ΟΤΑ του νησιού.
-Απ’ ευθείας αναθέσεις ΝΑΚ σε τοπικά συνεργεία εμπειροτεχνών ή σε μη κερδοσκοπικούς συλλογικούς φορείς
-Ένταξη στο πρόγραμμα ανάδειξης ομάδων εθελοντικής εργασίας
-Ένταξη των καθαρισμών στο ετήσιο πρόγραμμα πολιτικής προστασίας της ΝΑΚ


Ευχαριστίες

* Παλαιότεροι συντελεστές και συνεργάτες του προγράμματος:

Νίκος Μπένος – Πάλμερ, μαρμαρογλύπτης
Μαρία Βιδάλη, αρχιτέκτων
Ουρανία Διαμαντοπούλου, αρχιτέκτων
Ανδρέας Κουτρουμπής, συνοδός βουνού
Μάνθος Βίλλας, γεωπόνος της Ε.Α.Σ. Τήνου, Νομαρχιακός Σύμβουλος
Νίκος και Βαγγέλης Βιδάλης, τουριστική επιχείρηση στο Φαλατάδο, Νίκος Τριαντάφυλλος,
οικοδόμος από τον Φαλατάδο

* Συντελεστές και συνεργάτες κατά τη β΄και γ΄ περίοδο:

Ιωσήφ Λιζάρδης, λιθογλύπτης, κεραμίστας, παραδοσιακός χτίστης πέτρας, ηθοποιός και ποιητής
Γιώργος Κολλάρος, δικηγόρος, μέλος της Κίνησης Πολιτών Τήνου
Σάββας Απέργης, συγγραφέας, τέως Δήμαρχος Τήνου
Γιάννης Ψάλτης, σύλλογος Φίλων του Πρασίνου, Αντιδήμαρχος Τήνου
Ζίνα Βασιλάκη, Κοινοτική Σύμβουλος Πανόρμου
Γιώργος Βιδάλης, παραδοσιακός χτίστης πέτρας από την Κώμη

* Συνοδοί των ομάδων Εθελοντικής Εργασίας:

Νίκος Βιδάλης – Στενή
Γιάννης Φιλιππούσης – Καρδιανή
Στέφανος Ζαλώνης – Στενή

* Σήμερα:

Κάρολος Μέρλιν, αγαπητός φίλος και συνεργάτης της Τοπικής Επιτροπής Τήνου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, επόμενος ομιλητής της Ημερίδας.