Αρχαιολογικές έρευνες με το «ποντίκι»

Τα ίχνη μιας ρωμαικής βίλλας όπως φαίνονται σε αεροφωτογραφία


Οι δορυφόροι του Google Earth στα χέρια των επιστημόνων γίνονται ένα πολύτιμο εργαλείο για σημαντικές ανακαλύψεις

Του Κωστα Δεληγιαννη www.kathimerini.gr

Είναι ευρέως διαδεδομένο ότι το Google Earth απευθύνεται σε κάθε χρήστη του Iντερνετ που αναζητεί χάρτες, γεωγραφικές πληροφορίες και δορυφορικές ή εναέριες φωτογραφίες από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη – γεγονός που εξηγεί γιατί περισσότερα από 400 εκατομμύρια άτομα έχουν «κατεβάσει» την εφαρμογή στον υπολογιστή τους. Ωστόσο, ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνεται και ο αριθμός των αρχαιολόγων που χρησιμοποιούν το Google Earth στις έρευνές τους είναι κάτι που ούτε οι προγραμματιστές της Google είχαν αρχικά φανταστεί.

Κι όμως, ανακαλύψεις κτιρίων στη Συρία που χρονολογούνται από το 6000 π.Χ., εμπορικών δρόμων που χαράχθηκαν στο Περού πριν από 10.000 χρόνια –ακόμη και οικημάτων από πόλεις στο Αφγανιστάν οι οποίες καταστράφηκαν τον 12ο αιώνα μ.Χ.– οφείλονται σε σημαντικό βαθμό σε αυτήν την υπηρεσία γεωγραφικής πλοήγησης. Υπηρεσία που επιτρέπει στους αρχαιολόγους να μελετήσουν από «υψόμετρο» μερικών εκατοντάδων μέτρων μεγάλες εκτάσεις, ψάχνοντας για ίχνη αρχαίων κτισμάτων ή για άλλες ενδείξεις οι οποίες να φανερώνουν ότι εκεί ήκμασε στο παρελθόν κάποιος πολιτισμός.

Ρωμαϊκή Εγνατία Οδός

Βέβαια, η δορυφορική αρχαιολογία δεν στηρίζεται κατά κανόνα στο Google Earth. Για τις έρευνές τους οι ειδικοί χρησιμοποιούν εικόνες υψηλής ανάλυσης από δορυφόρους, όπως έκαναν πρόσφατα Eλληνες επιστήμονες, με αποτέλεσμα να ανακαλύψουν ένα τμήμα της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού που συνέδεε τους Φιλίππους της Καβάλας με την Αμφίπολη Σερρών. «Eτσι κι αλλιώς οι δορυφορικές εικόνες δεν είναι πανάκεια, αφού πολλές φορές λόγω κλιματικών συνθηκών στις λήψεις δεν φαίνεται κανένα ίχνος», λέει χαρακτηριστικά η κ. Oλγα Γεωργούλα, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Tμήμα Τοπογράφων Μηχανικών του ΑΠΘ και μέλος της επιστημονικής ομάδας που έκανε την ανακάλυψη. Eτσι, για να βεβαιωθούν ποια εποχή θα ήταν η καλύτερη για τη λήψη των εικόνων, οι επιστήμονες χρειάστηκε να αντιπαραβάλουν αρχειακό υλικό και αεροφωτογραφίες τραβηγμένες σε διαφορετικές δεκαετίες. «Στην περίπτωσή μας, μάλιστα, χρειαζόμασταν αρκετά λεπτομερείς εικόνες ώστε να αποτυπώνουν σημάδια από ένα αρχαίο τεχνικό έργο πλάτους μόλις έξι μέτρων, κάτι που σήμαινε ότι έπρεπε να τις παραγγείλουμε από δορυφόρους υψηλής ανάλυσης», συμπληρώνει.

Η βασική έκδοση του Google Earth, αντιθέτως, είναι δωρεάν, αποτελώντας ένα καλό «υποκατάστατο» όταν αναζητιούνται πιο ευδιάκριτα ίχνη. Aλλωστε, συχνά οι αρχαιολογικές έρευνες αφορούν δύσβατα σημεία του πλανήτη ή περιοχές όπου θα ήταν πολύ επικίνδυνο να πραγματοποιηθούν επιτόπιες έρευνες. Γι’ αυτόν τον λόγο και ο David Thomas από το πανεπιστήμιο La Trobe της Αυστραλίας αποφάσισε να συνεχίσει τη μελέτη της ερήμου Registan στο Αφγανιστάν μέσω της υπηρεσίας της Google, όταν σταμάτησαν οι ανασκαφές λόγω δράσης ενόπλων ομάδων στην περιοχή. Και οι έρευνες με το «ποντίκι» του υπολογιστή του έπιασαν τόπο, αφού έτσι μπόρεσε να καταγράψει ευρήματα από 463 μέχρι τότε άγνωστα σημεία, όπως ερείπια αρχαίων οικισμών, κανάλια μεταφοράς νερού και εγκαταλελειμμένα πηγάδια.

Αναζητώντας ίχνη

Eτσι κι αλλιώς, η επεξεργασία των φωτογραφιών του Google Earth ουσιαστικά δεν διαφέρει από ένα μέρος της δουλειάς που κάνουν οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιώντας πιο λεπτομερείς δορυφορικές φωτογραφίες.

«Αναζητούμε ίχνη που οφείλονται στις διαφορές υγρασίας του εδάφους – διαφορές που μπορεί να σημαίνουν ότι κάτω από το χώμα βρίσκεται θαμμένος ένας τοίχος», λέει η κ. Γεωργούλα. Επειδή μάλιστα η υπηρεσία γεωγραφικής πλοήγησης απευθύνεται στο μέσο χρήστη του Iντερνετ, πολλές φορές αυτά τα ίχνη μπορεί να εντοπιστούν και από μη ειδικούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας από τους πρώτους που ανακάλυψε αρχαία ευρήματα μέσω του Google Earth δεν ήταν καν αρχαιολόγος. Eτσι, το 2005 έκανε τον γύρο του κόσμου η είδηση ότι ένας Ιταλός προγραμματιστής, ο Luca Mori, εντόπισε τυχαία μία «ύποπτη» σκιά στην περιοχή της Πάρμας, η οποία αργότερα ανασκάφηκε φέρνοντας στο φως τα ερείπια μιας ρωμαϊκής βίλας.

Χαμηλή ανάλυση

Βέβαια, το Google Earth δεν πρόκειται ποτέ να αντικαταστήσει τις λεπτομερείς δορυφορικές φωτογραφίες που αγοράζουν οι αρχαιολόγοι – κι ένας λόγος είναι ότι οι εικόνες της Google από πολλές περιοχές του πλανήτη είναι αρκετά φτωχές σε λεπτομέρειες. Eτσι, καθώς η ανάλυση των εικόνων κυμαίνεται από 15 μέτρα έως 15 εκατοστά, για παράδειγμα, «η ελληνική ύπαιθρος καλύπτεται από φωτογραφίες χαμηλής ανάλυσης», εξηγεί η κ. Γεωργούλα.

«Θα πρέπει να είναι κανείς τυχερός ώστε για την περιοχή που τον ενδιαφέρει οι φωτογραφίες του Google Earth να είναι λεπτομερείς», δήλωνε πρόσφατα στο περιοδικό «Science & Vie» ο αρχαιολόγος Scott Madry από το πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, «αφού σε αντίθετη περίπτωση δεν θα ξέρει ούτε καν πότε αυτές οι εικόνες θα αντικατασταθούν στο Google Earth με καλύτερες». Ο ίδιος ο Madry, πάντως, αποδείχθηκε τυχερός: χρησιμοποιώντας την υπηρεσία, μπόρεσε να ανακαλύψει εκατοντάδες σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στην περιοχή της Βουργουνδίας, στη Γαλλία.

Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις –συμπλήρωνε στον Economist ο ανθρωπολόγος Jason Ur από το Harvard, ο οποίος με τις εικόνες της Google μελέτησε την περιοχή Tell Brak στη Συρία– οι αρχαιολόγοι χάνουν ένα βοηθητικό εργαλείο που μπορεί είτε να τους καθοδηγήσει στις μελέτες τους είτε να αποδειχθεί αναποτελεσματικό για μία συγκεκριμένη έρευνα. Aλλωστε, ακόμη και για τα εξασκημένα μάτια των αρχαιολόγων πολλές φορές τα ίχνη από υποτιθέμενες αρχαιότητες αποτελούν τελικά τυχαία σημάδια πάνω στο γήινο ανάγλυφο. Σύμφωνα πάντως με τον Madry, αυτό δεν είναι και τόσο κακό, αφού... κόβει την όρεξη επίδοξων αρχαιοκαπήλων να χρησιμοποιήσουν κι εκείνοι το Google Earth…