Η χλωρίδα του Αιγαίου: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον

H Ελλάδα με περίπου 8.000 είδη φυτών στη χλωρίδα της, από τα οποία περίπου 1.300 είναι ενδημικά, είναι ένας σύγχρονος βοτανικός παράδεισος. Πυρήνας του παραδείσου αυτού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το Αιγαίο, όπου σήμερα και μετά από 3 αιώνες συνεχούς βοτανικής εξερεύνησης, συνεχίζουν να υπάρχουν πρακτικά ανεξερεύνητες βοτανικά περιοχές όπως τα διάφορα ακατοίκητα νησιά και βραχονησίδες. Η προέλευση των νησιών του Αιγαίου αλλά και ο τρόπος και χρόνος σχηματισμού τους αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την ανάπτυξη της εξαιρετικά πλούσιας σε βιοποικιλότητα τοπικής χλωρίδας στην οποία απαντώνται περίπου 500 ελληνικά ενδημικά φυτά από τα οποία σχεδόν το 76% (379 είδη) περιορίζονται στα νησιά του.

Η σύγχρονα αποδεκτή φυτογεωγραφική κατανομή της αιγαιακής χλωρίδας αναλύεται σε πέντε κύριες περιοχές (εικ. 2):

1.Βόρειο Αιγαίο (NAe): όπου εκτιμάται η παρουσία 25 ενδημικών ειδών από τα οποία τα 19 είναι τοπικά ενδημικά, δεν απαντώνται δηλαδή εκτός της περιοχής αυτής.

2.Δυτικό Αιγαίο (WAe): όπου εκτιμάται η παρουσία 110 ενδημικών ειδών από τα οποία τα 54είναι τοπικά ενδημικά. Από τα υπόλοιπα 56, περίπου τα μισά είναι ενδημικά της ηπειρωτικής Ελλάδας.

3.Ανατολικό Αιγαίο (EAe): όπου εκτιμάται η παρουσία 2.200 ειδών από τα οποία τα 86 (4%) είναι ενδημικά και μάλιστα περισσότερα από τα μισά (53%) από αυτά τοπικά ενδημικά.

4.Κυκλάδες (Kik): όπου εκτιμάται η παρουσία σχεδόν 1.400 ειδών από τα οποία τα 83 είναι ενδημικά και μάλιστα τα 33 από αυτά τοπικά ενδημικά.

5.Κρήτη (KK) όπου εκτιμάται η παρουσία σχεδόν 1.800 ειδών από τα οποία το 15% περίπου είναι ενδημικά και μάλιστα στο μεγαλύτερο τους ποσοστό (75%), τοπικά ενδημικά.

Η χλωρίδα του Αιγαίου ως συμπλήρωμα και συνέχεια του φυσικού κάλους του, μοιράζεται μαζί του και τις κυριότερες απειλές. Κυριότερη και αμεσότερη πηγή κινδύνου για τον φυσικό πλούτο του Αιγαίου αποτελεί η ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία αλλοιώνει τις φυσικές ισορροπίες και στερεί από πολλά είδη το φυσικό τους περιβάλλον, είτε καταλαμβάνοντας το, είτε μεταλάσσοντάς το. Όταν η τελευταία απειλή εμφανίζεται ως εισαγωγή ξενικών ειδών, τότε οδηγεί σε μόνιμη αλλοίωση του χαρακτήρα της τοπικής χλωρίδας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων επεκτατικών ειδών είναι η Βρωμοκαρυδιά , ο Αθάνατος και η Νικοτιάνα.

Επίσης σημαντική μέσο & μακρο-πρόθεσμη απειλή είναι η κλιματική αλλαγή. Οι σχετικές εκτιμήσεις για την επίδραση της αλλαγής αυτής στην βιοποικιλότητα αναφέρουν ότι αναμένεται η απώλεια περίπου του 25% των ειδών παγκοσμίως. Μεγαλύτερες πιέσεις αναμένεται να ασκηθούν στα είδη χαμηλών υψομέτρων, λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας, γεγονός που καθιστά την απειλή αυτή ακόμη σημαντικότερη για νησιωτικά οικοσυστήματα όπως αυτά των νησιών του Αιγαίου.

Οι απειλές αυτές, αλλά και άλλες, έχουν εξειδικευτεί τόσο από διεθνής οργανισμούς όσο και από ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το IUCN, αναγνωρίζει τουλάχιστον κάποιο επίπεδο απειλής για 37 ελληνικά είδη, από τα οποία τα 23 εντοπίζονται και στην περιοχή του Αιγαίου. Στο Red Data Book (WWF). Αντιστοίχως είναι διαβαθμισμένα 128 είδη φυτών του Αιγαίου, 106 από τα οποία είναι ενδημικά .

Δυστυχώς από το σύνολο των 500 ενδημικών φυτών του Αιγαίου και των περίπου 200 που χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα, προστατεύονται, βάσει του Καν. ΕΕ 92/43, μόλις 15 είδη ή το 3%, ενώ στο σύνολο των 8.000 ειδών της Ελλάδας μόλις 22 είδη, δηλαδή το 0,275%! Ανάμεσα στα προστατευόμενα αυτά είδη πλέον διαδεδομένα και σε εγγύτητα με την ανθρώπινη δραστηριότητα βρίσκονται ο Μανδραγόρας και ο Φοίνικας του Θεόφραστου, ενώ υπάρχουν εκατοντάδες αντίστοιχα ενδημικά φυτά τα οποία δυστυχώς δεν προστατεύονται .

Ευτυχώς με το Προεδρικό Διάταγμα 57/81 παρέχεται ένα βασικό νομικό πλαίσιο για την προστασία του συνόλου των ορχεοειδών της χώρας μας, στα οποία κατατάσσονται εντυπωσιακά είδη.

Σημαντικός παράγοντας για την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με την αξία της βιοποικιλότητας είναι η δυνητική συνεισφορά της στην τοπική οικονομία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στα οποία οι τοπικές προσαρμογές των φυτών έχουν υποστηρίξει την ανάπτυξη τοπικών προϊόντων ποιότητας υπάρχουν πολλά στα νησιά του Αιγαίου.

Η Μαστίχα της Χίου, γνωστή από την αρχαιότητα αποτελεί το πλέον γνωστό παράδειγμα, αλλά επίσης παρόμοιες περιπτώσεις είναι η Φάβα Σαντορίνης η οποία παράγεται από το ιθαγενές στην Ανατολική Μεσόγειο Λαθούρι , το Λάδανο είναι επίσης ένα προϊόν που προκύπτει ως αποτέλεσμα συνδυασμού της τοπικής βιοποικιλότητας και τεχνογνωσίας, καθώς και το Φασκόμηλο για το σύνολο των νησιών του Νοτίου Αιγαίου.

Ο πλούτος της τοπικής βιοποικιλότητας που παρατηρείται είναι ικανός να δώσει πολλά ακόμη παρόμοια προϊόντα και άρα να προαγάγει, μέσω της επαγόμενης προσόδου, την απαραίτητη περιβαλλοντική συνείδηση στους κατοίκους του η οποία θα εξασφαλίσει και την βιωσιμότητα των σπάνιων και απειλούμενων ειδών του Αιγαίου.

Ευεργέτης Επαμεινώνδας, Υποψήφιος Διδάκτωρ Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή αναδημοσίευσης: http://www.kykladesnews.gr