ΤΑ ΚΑΤΣΙΚΙΑ «ΤΡΩΝΕ» ΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ

Τριάντα χιλιάδες ερίφια που βόσκουν στο νησί έχουν αποψιλώσει πολλές περιοχές του, ενώ το «πρόγραμμα μείωσης ζώων» του Γεωπονικού Πανεπιστημίου «κόλλησε» στη γραφειοκρατία.

Του ΑΛΕΞΗ ΓΑΓΛΙΑ, Φωτογραφίες: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ www.kathimerini.gr



Oσοι έχουν ξαποστάσει στο δάσος των Ραχών ή διέσχισαν το φαράγγι της Χάλαρης γνωρίζουν ότι η Ικαρία δεν είναι ξερότοπος. Η επώδυνη πραγματικότητα όμως είναι πως πλέον η μόνη διαφορά πολλών στρεμμάτων ικαριακής γης από την έρημο είναι πως αντί να διασχίζεται από καμήλες, τριάντα χιλιάδες ερίφια χωνεύουν τα τελευταία πράσινα φύλλα …

Το μέρος όπου βρισκόμαστε, μόνο πράσινο δεν είναι. Λέγεται «Αργιουλάκι», από τον ένα και μοναχικό «άργιο», τον τύπο της βαλανιδιάς που ευδοκιμεί στο νησί, που στέκεται ακόμα όρθιος. Στις γύρω πλαγιές, το τοπίο μοιάζει σεληνιακό - παντού χαλίκι, το έδαφος «ρυτιδιασμένο» απ' τη διάβρωση και ελάχιστες συστάδες θάμνων μοιάζουν καμένες. Διάσπαρτα σ' αυτή την ξεραΐλα τα κατσίκια αγωνίζονται να επιβιώσουν, αναπτύσσοντας τεχνικές, όπως να σκάβουν το λίγο χώμα για να τραφούν με τις ρίζες. Οι ρίζες του «άργιου» φαίνονται κατά το ήμισυ έξω από τη γη…

Εκτός ελέγχου

«Οι λίγοι άργιοι εδώ είναι τα απομεινάρια ενός μεγάλου δάσους.», λέει ο Θανάσης Στενός, μέλος της Κίνησης Πολιτών Ραχών Ικαρίας. «Οι πρόγονοί μας το έκαψαν για να παράγουν ξυλάνθρακα. Αλλά μέχρι πριν από κάποια χρόνια, η γη ήταν ακόμα πράσινη, υπήρχε πυκνή χαμηλή βλάστηση. Την παντελή καταστροφή την ολοκλήρωσε η υπερβόσκηση και η εκμετάλλευση του τόπου πέρα από τα όρια των φυσικών του αντοχών».

Κατσίκια όμως πάντοτε υπήρχαν. Γιατί τώρα αυτή η εικόνα; «Η κτηνοτροφία στην Ικαρία έχει μακραίωνη παράδοση. Πάντοτε υπήρχαν μεγάλα κοπάδια, αλλά η κατάσταση ξέφυγε από τη δεκαετία του '80, όταν ξεκίνησαν οι επιδοτήσεις της ΕΟΚ. Η «λογική» τους είναι εξωφρενική. Οσο περισσότερα ζώα έχει κάποιος, τόσο μεγαλύτερο είναι το ποσό που θα εισπράξει. Αυτό ώθησε τους κτηνοτρόφους σε μια αλόγιστη αύξηση των ζώων. Σε μια απαρχαιωμένη και αποίμενη κτηνοτροφία όπως αυτή της Ικαρίας -όπου τα ζώα βόσκουν μόνα τους στο βουνό και ο κτηνοτρόφος τα επισκέπτεται το πολύ μια φορά τη μέρα για να ενισχύσει με λίγη βαμβακόπιτα τη λειψή δίαιτά τους. Θα έπρεπε να επιδοτηθεί όχι ο αριθμός των ζώων, αλλά τα παράγωγα προϊόντα, όπως γάλα και τυρί. Οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι δεν αρμέγουν καν τις κατσίκες τους και μέχρι πρότινος δεν υπήρχε τυροκομείο».

Ο Θανάσης μου δείχνει μια, περιφραγμένη από τα κατσίκια, έκταση εκατό στρεμμάτων. Η διαφορά της μιας «όχθης» απ' την άλλη είναι συγκλονιστική -στην περιφραγμένη πλευρά η γη σε πέντε χρόνια αναγεννήθηκε. Δίπλα έχει συντελεστεί μια βάναυση ερήμωση του τόπου.

Μετακινούμαστε στο οροπέδιο του Πεζιού, μία από τις ωραιότερες ορεινές «πλατείες» του Αιγαίου ενταγμένη στο δίκτυο «NATURA 2000». Κι εδώ, συστάδες άργιων που φθίνουν ολοταχώς και η χαμηλή βλάστηση κατεστραμμένη. Η ίδια αποκαρδιωτική εικόνα και στο πευκοδάσος των Ραχών, όπως και στο άνω των 500 ετών δρύινο δάσος του Ράντη στην κεντρική Ικαρία. Στην Μεσαριά δεν υπάρχουν τα μεγάλα κοπάδια των Ραχών. Ομως, όταν η επιβάρυνση μιας περιοχής διογκωθεί υπέρμετρα, κάποια «άτομα» μεταναστεύουν, διαχέοντας την πίεση του δεδομένου πληθυσμού σε ένα μεγαλύτερο χώρο.

Το πρόγραμμα στα χαρτιά


Ο δήμαρχος, κ. Φανούρης Καρούτσος αποδίδει το συντριπτικό μερίδιο των ευθυνών στην Πολιτεία. Ο δήμος δεν έχει ούτε το ανθρώπινο δυναμικό ούτε τα απαραίτητα χρήματα για να παρέμβει δραστικά. Ενδεικτικά, όπως λέει, στα όρια του Δήμου Ραχών υπάρχει μία δασονόμος και κανένας κτηνίατρος. «Οι περιφράξεις για την αγρανάπαυση των περισσότερο επιβαρυμένων περιοχών κοστίζουν πολύ. Αλλά δεν είναι κιόλας εύκολο σε μια μικρή τοπική κοινωνία να αποκλείσεις από μια περιοχή κάποιον που η οικογένειά του βόσκει τα ζώα της εκεί χρόνια.

Θα δημιουργηθούν υπόνοιες επιλεκτικής μεταχείρισης. Δυναμικότερη θεραπεία του προβλήματος σύμφωνα με τον δήμαρχο, η «εφαρμογή επιτέλους του προγράμματος μείωσης των ζώων».

Το «πρόγραμμα μείωσης των ζώων» στηρίζεται σε μια μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την βοσκοϊκανότητα του νησιού και προβλέπει απόσυρση των ζώων, σε ποσοστά 30% - 50%. Οπου «απόσυρση», η σφαγή των ζώων ή η πώλησή τους εκτός Ικαρίας. Κάποιες «λεπτομέρειες», όπως η ανυπαρξία νόμιμου σφαγείου στο νησί και το κώλυμα του υπουργείου να επιδοτήσει τη μεταφορά των ζώων στη Σάμο, εμπόδισαν την εφαρμογή του προγράμματος κατά τη διάρκεια του Γ΄ ΚΠΣ. Σύμφωνα με τον κύριο Γιώργο Γκαβελέκα, γενικό διευθυντή του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, επίκειται να ενταχθεί στο Δ΄ ΚΠΣ.

Ο κ. Χαράλαμπος Βατούγιος, ένας νέος άνθρωπος 30 ετών, είναι πρόεδρος του συνδικαλιστικού οργάνου των επαγγελματιών κτηνοτρόφων του νησιού. «Στα βουνά του νησιού υπάρχει σίγουρα πρόβλημα και αυτό το αναγνωρίζουν οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι. Εμείς ήμασταν από την αρχή υπέρ του προγράμματος απόσυρσης, αλλά τελικά δεν προχώρησε. Mας ανακοίνωσαν ξαφνικά πως σήμερα αρχίζει και σε δύο μήνες πρέπει να έχει ολοκληρωθεί. Ζητήσαμε παράταση και απάντησαν αρνητικά. Ελπίζουμε να ενταχθεί στο Δ΄ ΚΠΣ γιατί οι συνέπειες της υπερβόσκησης επιβαρύνουν περισσότερο εμάς. Το εισόδημά μας συρρικνώνεται και όλοι στρέφονται εναντίον μας. Τα αποίμενα ζώα κάνουν ζημιές στις καλλιέργειες. Υπάρχουν Καριώτες στην Αμερική που διατηρούν ζώα εδώ. Αυτοί κάνουν την πλάκα τους, αλλά τα ζώα ρημάζουν τον τόπο».

«Οι άνθρωποι πρέπει να στραφούν και σε άλλες πηγές εισοδήματος», λέει ο κ. Γιάννης Χατζηγεωργίου, λέκτορας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της ομάδας για τη μελέτη βοσκοϊκανότητας. «Συνεργαζόμαστε με τον Δήμο Ευδήλου ώστε να πείσουμε αγρότες να στραφούν στην πώληση αιθέριων ελαίων σε βιομηχανίες».

Πιστεύετε πως μπορεί να πρασινίσει ξανά η Ικαρία; «Φυσικά. Αλλά δεν πρέπει να χαθεί άλλος χρόνος».