Η επανεφεύρεση του «κλασικού»

Ο Σαλβατόρε Σέτις μίλησε για το μέλλον των μουσείων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

Του Δημητρη Ρηγοπουλου www.kathimerini.gr

«Τα μουσεία ή θα γίνουν χώροι παραγωγής πολιτισμού ή θα πεθάνουν», ήταν ο «αφορισμός» του Σαλβατόρε Σέτις το απόγευμα της Τρίτης στην αίθουσα «Νίκος Σκαλκώτας» του Μεγάρου Μουσικής, στο πλαίσιο του Megaron Plus. Αλλά ο Σέτις, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στον χώρο της αρχαιολογίας και της ιστορίας της κλασικής και της αναγεννησιακής τέχνης διεθνώς, ήρθε στην αγαπημένη του Αθήνα (πέρασε εδώ ένα χρόνο, με υποτροφία, το 1967) για να μοιραστεί μια κοινή αγωνία: ποιο μπορεί να είναι το μέλλον των μουσείων της κλασικής αρχαιολογίας την εποχή της παγκοσμιοποίησης;

Ακούγεται σαν προέκταση του μοναδικού του βιβλίου που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και διεθνούς μπεστ σέλερ «Το μέλλον του κλασικού» (μτφ. Ανδρέας Γιακουμακάτος, εκδόσεις «Νεφέλη»). Και ο Σέτις δεν έχασε την ευκαιρία για μια πυκνή, σύνθετη ανακεφαλαίωση της ιστορικής διαδρομής της έννοιας του «κλασικού» πριν περάσει στην κατά μέτωπο αποδόμηση της αποστειρωμένης, «μουσειακής» αντίληψής μας για τον «κλασικό» πολιτισμό.

Αποικιοκρατική αντίληψη

O Σέτις αντιπαρατίθεται στην ηγεμονική θέση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, μία θέση που θεωρεί εν πολλοίς υπεύθυνη για την περιθωριοποίησή του στον σύγχρονο κόσμο. Μια ισχυρή ευρωκεντρική αντίληψη δεν είναι μόνο αλαζονική, υποστηρίζει ο Σέτις, αλλά και επικίνδυνη καθώς νομιμοποιείται να αναπτύξει αποικιοκρατικές πολιτικές προσαρτήσεων και οικονομικών και πολιτισμικών εξαρτήσεων. Η «θεοποίηση» του κλασικού πολιτισμού τον τοποθετεί αυτόματα σ’ ένα απόμακρο βάθρο (μια εξιδανικευμένη, ταριχευμένη ακίνητη εικόνα) με αποτέλεσμα αυτό που βιώνουμε σήμερα: την ουσιαστική αποξένωσή του από τον καθημερινό άνθρωπο. Ενας κλασικός πολιτισμός πέρα από τον χώρο και τον χρόνο αποτελεί την ταφόπλακα για κάθε συζήτηση που έχει να κάνει με το μέλλον του «κλασικού», επανέλαβε πολλές φορές ο Σέτις.

Και θυμήθηκε ένα μικρό δοκίμιο του Κλοντ Λεβί-Στρος («Οι τρεις ανθρωπισμοί», 1956) στο οποίο ο Γάλλος διανοητής έγραψε ότι η ανακάλυψη της «κλασικής» αρχαιότητας στην Αναγέννηση μπορεί να ιδωθεί ως «μια πρώτη μορφή εθνολογίας» γιατί τότε «έγινε κατανοητό ότι κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να σκεφτεί τον εαυτό του, αν δεν έχει στη διάθεσή του άλλες κοινωνίες που να μπορούν να αποτελέσουν μέτρο σύγκρισης». Στην εκδοχή του Λεβί-Στρος, η ανακάλυψη του «κλασικού» δεν συνδέεται με ένα σταθερό σύστημα δυτικών αξιών που αντιπαρατίθεται στις «άλλες». Αντίθετα, η ανακάλυψη αυτή ευθυγραμμίζεται με την ανακάλυψη των «άλλων» πολιτισμών σ’ ένα κρεσέντο που ξεκινά ακριβώς από το κλασικό για να επεκταθεί όμως αναγκαστικά σε όλους τους πολιτισμούς.

Ο Σέτις είναι κάθετος: κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να ξαναδεί τον εαυτό του αν δεν επιχειρήσει μια συγκριτική προσέγγιση με άλλες κοινωνίες και άλλους πολιτισμούς. Και τα μουσεία, ως βασικοί διαχειριστές της κλασικής παράδοσης, οφείλουν να σπάσουν τη σημερινή απομόνωση. Πώς; Κατεβάζοντας το «κλασικό» από το βάθρο μιας άχρονης αξίας που λατρεύουμε με θρησκευτική ευλάβεια. Αναδεικνύοντας και ενισχύοντας την αλληλεπίδραση με τους άλλους μεγάλους και μικρούς πολιτισμούς που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν τους αιώνες της ελληνορωμαϊκής ακμής. Προκαλώντας συγκρίσεις με το σήμερα.