Τα διαμάντια του Δία

Το Ιδαίον Άντρον στην Κρήτη

Κομμάτια ορείας κρυστάλλου τα οποία βρέθηκαν στο κεντρικό κτίριο της Ζωμίνθου


Ο αρχαιολόγος κ. Γιάννης Σακελλαράκης μιλάει για την περιπέτεια των ανασκαφών στη Ζώμινθο της Κρήτης, για τα σπάνια ευρήματα και τα όνειρά του για την αποκατάσταση της «μινωικής γαλήνης»

ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

«Αυτή που τα φορούσε σίγουρα δεν ήταν βοσκοπούλα». Βλέποντας τις μικρές χάντρες από αχάτη και σάρδιο, ο Ανωγειανός ήταν βέβαιος για την κάτοχό τους. Μόνο μια βασιλοπούλα, μια πριγκίπισσα θα μπορούσε να φοράει τέτοιες πολύτιμες για την εποχή πέτρες που είχαν φθάσει στη μινωική Κρήτη από πολύ μακριά, ειδικά για να στολίσουν μια όμορφη. Πώς βρέθηκαν όμως στον Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 1.187 μέτρων; Ο αρχαιολόγος καθηγητής κ. Γιάννης Σακελλαράκης χαμογελάει με νόημα. Χωρίς να το ξέρει, ο Ανωγειανός είχε θέσει το κύριο ζήτημα που απασχολεί και τον ίδιο: Τι ήταν στη μινωική εποχή αυτό το τεράστιο κτίριο ψηλά στα βουνά; Και γιατί να βρίσκονται σε έναν τέτοιο χώρο πολύτιμες χάντρες από κοσμήματα; Η ανασκαφή, όμως, στη Ζώμινθο ­ με το ωραίο προελληνικό όνομα ­ βρίσκεται ακόμη στην αρχή της. Μόλις τη μία άκρη του κτιρίου όπου απαντώνται δωμάτια - εργαστήρια έχει αρχίσει να ανασκάπτει ο ίδιος με τη σύζυγό του, αρχαιολόγο κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη. Σε ένα από αυτά άστραψαν το περασμένο καλοκαίρι σαν διαμάντια ανάμεσα στο χώμα και στις πέτρες πολλά μικρά κομμάτια ορείας κρυστάλλου. Και σε μια κόγχη που είχε κατασκευαστεί στον τοίχο, ένα άλλο αναπάντεχο εύρημα: Τρία αγγεία με διακόσμηση στην επιφάνειά τους και οπή στη βάση. Αγγεία δηλαδή που χρησιμοποιήθηκαν για την προσφορά υγρών σε μια θεότητα. Τι μπορεί να σημαίνει ο συνδυασμός τους;

Η ιστορία, λοιπόν, μπορεί να έχει ως εξής: Στο Ιδαίον Αντρον του Ψηλορείτη, εκεί όπου κατά τον Ομηρο γεννήθηκε ο Δίας ­ μέγιστο προς τούτο λατρευτικό κέντρο της μινωικής Κρήτης σε υψόμετρο 1.495 μέτρων ­, ανέβαινε κάθε εννέα χρόνια ο Μίνωας για να πάρει από τα χέρια του θεού τους νόμους με τους οποίους θα κυβερνούσε. Μαζί του ή χώρια, οι Μινωίτες ανέβαιναν επίσης στο βουνό ως προσκυνητές. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να φθάσει κανείς στο σπήλαιο του Κρηταγενή Δία. Αλλά αυτός από την Κνωσό είναι ο συντομότερος και ευκολότερος. Και περνάει από τη Ζώμινθο. Χρειάζονταν μήπως μια στάση στη δύσκολη ανηφόρα;

«Οπωσδήποτε αυτό το κτίριο ήταν ένας σταθμός προς το Ιδαίον Αντρον» λέει ο κ. Σακελλαράκης. «Ο χαρακτήρας του, όμως, ήταν διφυής. Θρησκευτικός και οικονομικός. Το κτίριο είχε κατασκευαστεί σε τόπο αλλά κυρίως σε ύψος όπου μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος όλο τον χρόνο. Είναι πολύ μεγάλο, σταθερό, καλοχτισμένο και επιπλέον έχει τοιχογραφίες! Αλλά ποιο εργαστήριο της εποχής ή άλλη οικονομική εγκατάσταση θα χρειαζόταν τοιχογραφίες; Εκτός αν συνδεόταν με τη λατρεία αφενός και την ανακτορική μεγαλοπρέπεια αφετέρου» σημειώνει.

Και εδώ η παρουσία της ορείας κρυστάλλου υπερθεματίζει τα ανωτέρω. Ο κ. Σακελλαράκης είχε φέρει και παλαιότερα στο φως ορεία κρύσταλλο κατά την ανασκαφή στο Ιδαίον Αντρον όπως σε άλλα μιινωικά ιερά κορυφής στην Κρήτη (Γιούχτα και Κόφινα), αλλά και στον Αγιο Γεώργιο στο Βουνό Κυθήρων. «Είναι αξιοσημείωτο ότι στο Ιδαίον Αντρον εκτός από πέντε ακανόνιστα τμήματα ορείας κρυστάλλου βρέθηκαν και αρκετά αναθήματα από αυτό το υλικό. Ηταν ψήφοι και μία σφραγίδα από την παλαιά ανασκαφή του 1885, καθώς και αρκετές ψήφοι, δισκία, πλακίδια, ένας οφθαλμός και ένα σφραγίδιο από τη δική μας ανασκαφή» λέει.

Εξαιρετικά σπάνιο και πολύτιμο στην αρχαιότητα αυτό το υλικό, το οποίο θεωρούνταν ότι είχε μαγικές δυνάμεις, δεν είναι διόλου περίεργο ότι προσφερόταν στους θεούς όπως και άλλες σπάνιες ορυκτές πέτρες οι οποίες έρχονταν από την Ανατολή ή όπως ο χρυσός. Στη Ζώμινθο, όμως, δεν υπήρχε ιερό. «Αλλά στη Ζώμινθο υπήρχε εργαστήριο επεξεργασίας της ορείας κρυστάλλου, όπως δείχνουν τα ευρήματα» λέει ο κ. Σακελλαράκης. Το αποδεικνύουν σαφώς τα 20 κομμάτια χαλαζία (όπου περιέχεται η ορεία κρύσταλλος) και τα 21 κομμάτια φυσικής, πολυεδρικής ορείας κρυστάλλου τα οποία βρέθηκαν στο ανασκαμμένο δωμάτιο του κεντρικού κτιρίου. Οπως επίσης τα τέσσερα τεμάχια ενός άλλου εύθραυστου ορυκτού, του πυρολουσίτη, που χρησιμοποιείται ως διαλύτης σήμερα αλλά είναι άγνωστη η χρήση του στη μινωική εποχή. Μαζί τους, έξι εργαλεία και διάσπαρτα στο δάπεδο και 100 αγγεία διαφόρων σχημάτων: χύτρες, πύραυνα, ένας ψευδόσχημος αμφορέας, ένα παράξενο σκεύος με τρύπες στην κάτω επιφάνειά του το οποίο οι αρχαιολόγοι ονομάζουν θυμιατήρι και άλλα αγγεία και σκεύη, μερικά απροσδιόριστης ακόμη χρήσης. Η εργαστηριακή του χρήση επομένως, και για περισσότερα από ένα είδη, θεωρείται δεδομένη.

Η ως τώρα κρατούσα άποψη ότι το εξαγωγικό εμπόριο της μινωικής Κρήτης βασίστηκε στα πεδινά και μόνο προϊόντα έχει ανατραπεί με τον εντοπισμό της Ζωμίνθου, την οποία ανασκάπτει ο κ. Σακελλαράκης εδώ και τρία χρόνια (ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας). Είναι φανερό ότι τα βουνά παρείχαν άφθονη ξυλεία για τις οικοδομές και για την κατασκευή των πλοίων, αλλά και χρήσιμα βότανα και φαρμακευτικά φυτά, πολύτιμα στο κόσμο της Μεσογείου. «Τώρα προστίθενται και εκμεταλλεύσιμα ορυκτά» επισημαίνει ο κ. Σακελλαράκης. Στην «οικονομία των βουνών», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος, θα πρέπει να συνυπολογισθεί και η παραγωγή μαλλιού για την υφαντική, δεδομένου ότι οι κουρές των προβάτων της Κνωσού που καταγράφονται στις πινακίδες της Γραμμικής Β' γραφής δεν γίνονταν στα χειμαδιά αλλά στα βουνά και κυρίως στον πλησιέστερο Ψηλορείτη.

Διαβάστε το πλήρες άρθρο στο ΒΗΜΑ

Περισσότερα για τα ευρήματα απ'τις ανασκαφές στην Ζώμινθο ΕΔΩ