Ο Ρέμπραντ «λέει» τις ιστορίες του στο Πράδο

The Rape of Europe, c. 1632, oil on canvas, 104.2 x 94.4 cm., National Gallery of Canada, Ottawa

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ http://www.enet.gr

Το περίφημο μουσείο της Μαδρίτης «αποκαθιστά» τις σχέσεις του με τον μεγάλο Φλαμανδό, φιλοξενώντας ώς τις 6 Ιανουαρίου μια μεγάλη έκθεση-ανατομία του έργου του

Ενας και μοναδικός Ρέμπραντ συνυπάρχει με τα εκατοντάδες χιλιάδες αριστουργήματα της παγκόσμιας ζωγραφικής τέχνης στην «κιβωτό»-πινακοθήκη της Μαδρίτης, το περίφημο Πράδο: η «Artemisa». Μουσείο του εκτοπίσματος και της εμβέλειας ενός Πράδο και να διαθέτει μόνο έναν Ρέμπραντ; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Το εμβληματικό μουσείο το έθεσε ενώπιόν του και αποφάσισε να δράσει. Χρόνια προετοιμαζόταν.

Τελικά έδωσε την πιο βροντερή απάντηση με μια έκθεση-ανατομία του Φλαμανδού δημιουργού «Ρέμπραντ - Painter of stories». Θα διαρκέσει μέχρι τις 6 Ιανουαρίου και ακόμη και αν δεν είστε ειδικός, αξίζει τον κόπο να φτάσετε μόνο γι' αυτή ώς τη Μαδρίτη. Τόσους Ρέμπραντ μαζί δεν πρόκειται να ξαναδείτε άμεσα. Ταξίδεψαν ώς την ισπανική πρωτεύουσα, με απόλυτη μυστικότητα, από το Metropolitan Museum, τον Λούβρο, το Ερμιτάζ, την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, τη National Gallery of Art της Ουάσιγκτον - και όχι μόνο.

Η καταβύθιση στα μυστικά της τέχνης ενός μεγάλου καλλιτέχνη ξεκινά με μια μικρών διαστάσεων νεανική αυτοπροσωπογραφία. Ιδανική εισαγωγή προτού διατρέξεις το «θρησκευτικό και ιστορικό-μυθολογικό» σύμπαν του Ρέμπραντ και καταλήξεις, ύστερα από πολλές μεταπτώσεις, συγκινήσεις κι αποκαλύψεις, στην «όχθη» του στερνού του έργου: του συγκλονιστικού παραμορφωμένου γεροντικού αυτοπορτρέτου του. Ενα κλείσιμο του ματιού στον βίο και το έργο του, ένας γενναίος δημόσιος αυτοσαρκασμός, σε μια εντυπωσιακά εξωστρεφή χειρονομία.

Ως καλλιτέχνη-«γέννημα της ιστορίας, της κλασικής μυθολογίας και της θρησκείας» αντιμετωπίζει και αναδεικνύει βήμα βήμα τον Ρέμπραντ η, χωρισμένη σε τρεις περιόδους, έκθεση.

Στην πρώτη περίοδο το πανόραμα των νεανικών έργων διακρίνεται για την ψυχική ένταση και γλαφυρή αποτύπωση των συναισθημάτων. Η ψυχική αγωνία, η σωματική ένταση της πρώτης, νεανικής φάσης είναι εμφανείς στον Λιθοβολισμό του Αγίου Στεφάνου (1625), στον «σκοτεινό» Ιούδα που ζητεί συγχώρεση επιστρέφοντας τα τριάντα αργύρια, στους διαφωνούντες Αγίους Πέτρο και Παύλο (1628), στον απελπισμένο Αγιο Ιερεμία που συλλογίζεται την επικείμενη πτώση της Ιερουσαλήμ (1630).

Η ελληνική μυθολογία εισβάλλει ανάμεσα στα έργα με το δέος του θείου: η Αρπαγή της Ευρώπης (1632) συνιστά και τη μοναδική αποτύπωσή της από Φλαμανδό. Η επιρροή της αναγεννησιακής ευρωπαϊκής παράδοσης, που μεταφράζεται στην ιταλική Αναγέννηση, εξίσου έκδηλη, με την απόγνωση στο πρόσωπο των έντρομων ακολούθων της απαχθείσης. Εκλεκτικές οι συγγένειες ανάμεσα στο «Γαμήλιο γεύμα του Σαπψών» (1638) και τον «Τελευταίο Δείπνο» του Ντα Βίντσι. Από τα αριστουργήματα μικρής κλίμακας, και η «Σουζάνα» (1636), μια νεαρή γυναίκα που αγκομαχά κρύβοντάς μας τη γύμνια της.

Χτυπητή εξαίρεση της περιόδου αποτελεί το ποζάτο, αποστασιοποιημένο νεανικό αυτοπορτρέτο του 1631, τυπικό δείγμα της φλαμανδικής παράδοσης. Ο νεαρός και άσημος ακόμα 25χρονος Ρέμπραντ, κοιτώντας τον εαυτό του στον καθρέφτη, τον αποτυπώνει με ανατολίτικο κοστούμι. Σε μεταγενέστερη προσθήκη τοποθέτησε ένα σκύλο στα πόδια του. Ακόμη και στη φορμαλιστική περίοδο απ' το 1620 μέχρι το 1631 είναι εμφανής η ποικιλία του προσωπικού «λεξιλογίου» του.

Φτάνοντας στην τεράστια αγορά του Αμστερνταμ, ο Ρέμπραντ αμέσως δέχεται παραγγελίες. Ετσι προκύπτει κατ' αρχάς η σειρά με χαρακτικά θρησκευτικού περιεχομένου (κυριαρχεί η Αποκαθήλωση του Ιησού). Βαθμηδόν συγκλίνει με τον «δάσκαλο» Ρούμπενς. Ενδεικτική, η «Ταφή του Ιησού» (1636-'39), έργο στο οποίο κυριαρχούν το ιερό σεντόνι και το άνοιγμα στον ανοιχτό ορίζοντα. Την τεράστια «τύφλωση του Σαμψών» (1636) εμνεύστηκε απ' τα ελληνιστικά γλυπτά του Λαοκόωντος.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οι παραλλαγές της «Αγίας οικογένειας» (απ' το '39 ώς το '45), που απηχούν τις αλλαγές στην αντίληψη και την τεχνοτροπία του ζωγράφου. Απ' το '40 και μετά οι γραμμές και τα πρόσωπα ηρεμούν και στρογγυλεύουν, τα γεγονότα φαίνονται λιγότερο δραματικά. Ιδίως απ' το '45, ο δυναμισμός δίνει τη θέση του στην ψυχική συγκέντρωση και την πνευματικότητα: εδώ ο Ρέμπραντ δημιουργεί ένα εκπληκτικό μικρό πορτρέτο του Ιησού (1648). Ακόμη και ο «Βαρθολομαίος» του (1657), ενώ κρατά μαχαίρι, αναδίδει πνευματική δύναμη. Μεταδοτική είναι η ηρεμία της σκηνής με την Παναγία και τον Ιησού στην Αίγυπτο (1647).

Συνομιλία-αντίστιξη

Ενδιαφέρουσα και γόνιμη η συνομιλία-αντίστιξη έργων του Ρέμπραντ με πίνακες του Τιτσιάνο και του Ρούμπενς.

Στο κατευόδιο, το τελευταίο έργο του Ρέμπραντ, που φιλοτέχνησε έξι χρόνια πριν από τον θάνατό του: η αυτοπροσωπογραφία του 1667-'68 τον παρουσιάζει με σαρδόνιο χαμόγελο, ως αρχαίο καλλιτέχνη Ζεύξη (γνωστός ο μύθος του: ο Ζεύξης πέθανε από τα γέλια όταν μια γριά τού παρήγγειλε να τη ζωγραφίσει ως Αφροδίτη)! Το αίνιγμα του πίνακα παραμένει η σκοτεινή φιγούρα στην αριστερή άκρη του. Είναι ο Θάνατος που έρχεται ή ο άλλος εαυτός μιας διττής προσωπικότητας; *