Σπίτια, κήποι και ιστορική μνήμη: Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης στο Βυζαντινό Μουσείο

Νικος Βατοπουλος www.kathimerini.gr

Ακόμη δεν έχει πάρει την άδεια της Πολεοδομίας, αλλά το κτίριο κατοικιών που πήρε το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της Iσραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, μπορεί κανείς να το δει σε έκθεση στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Είναι μία έκθεση που παρουσιάζει τις πέντε συμμετοχές του διαγωνισμού, ο οποίος συμβολίζει την «έξοδο» της Κοινότητας προς την κοινωνία της Θεσσαλονίκης έπειτα από δεκαετίες. Το πρώτο βραβείο, έργο των αρχιτεκτόνων Ανδρέα Κούρκουλα και Μαρίας Κοκκίνου, είναι συγκρότημα κατοικιών με κατακόρυφους κήπους δίπλα (όπως ήταν το ζητούμενο) στην ιστορική Σχολή Καζές (πρώην βρεφοκομείο Αγιος Στέφανος), κτίσμα που συνδέεται με τραγικές σελίδες από την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας.

Αυτό που δείχνει να ξεπερνάει τα όρια ενδιαφέροντος ενός ακόμη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η απόφαση της ιστορικής Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης να προσδώσει αρχιτεκτονικό κύρος στην απόφασή της να βρει πόρους αναδεικνύοντας ταυτόχρονα ένα μνημειακό χώρο φορτισμένο με μνήμες και συμβολισμούς.

Η Σχολή Καζές, που ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920, και πήρε το όνομά της από τον άλλοτε πρόεδρο της Κοινότητας Ιακώβ Καζές, ήταν το σχολείο για 800 παιδιά. Υπήρξε τόπος μαρτυρικός μετά την εκκένωση της Σχολής από τους ναζί. Από το 1941, οι αρχές της Κατοχής μετέφεραν στην επιταγμένη Σχολή το βρεφοκομείο Αγιος Στέφανος.

Σήμερα, η Σχολή Καζές, με όλο τον συμβολισμό που φέρει για την ιστορία του ελληνικού εβραϊσμού, βρίσκεται περιτριγυρισμένη από ψηλές πολυκατοικίες. «Ηταν επιδίωξη της Κοινότητας, τα νέα κτίρια να έχουν χαμηλότερο ύψος και να αναδείξουν τον μνημειακό χαρακτήρα του τετραγώνου», λέει στην «Κ» ο αρχιτέκτων Ανδρέας Κούρκουλας. Το εύρημα της μελέτης που πήρε το πρώτο βραβείο είναι οι κατακόρυφοι κήποι και οι διαμπερείς ημιυπαίθριοι χώροι που δίνουν διαφάνεια στη σύνθεση. «Αλλάξαμε επίσης την πλακόστρωση γύρω από το παλιό κτίριο και της δώσαμε όψη σκακιέρας. Είναι σαν να πέφτει η παγωμένη σκιά του μνημείου και να προβάλαμε την όψη του σαν κάτοψη». Ο διαγωνισμός έγινε πριν από δύο χρόνια και παρότι η βραβευμένη μελέτη έχει περάσει επιτυχώς όλα τα αρμόδια όργανα, περιμένει την πολεοδομική άδεια. Εχει σημασία που η Iσραηλιτική Κοινότητα επέλεξε να προκηρύξει αρχιτεκτονικό διαγωνισμό (με προσκλήσεις σε πέντε καλά γραφεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης). Οχι μόνο προσδίδει κύρος στην επιλογή της να κληροδοτήσει στην πόλη ένα κτίριο με «υπογραφή», αλλά δίνει και το καλό παράδειγμα συνοδεύοντας την περισσότερο εξωστρεφή συμμετοχή της στη ζωή της Θεσσαλονίκης. Στην έκθεση παρουσιάζονται οι μελέτες των αρχιτεκτονικών γραφείων Α. Λαδά, Π. Νικηφορίδη - B. Cuomo, Π. Σακελλαρίδου - Μ. Παπανικολάου, Δ. Ησαΐα - Τ. Παπαϊωάννου, που πήραν, επίσης, μέρος στον διαγωνισμό. Η έκθεση (συντονισμός Π. Αστρεινίδου) πλαισιώνει το αρχιτεκτονικό συνέδριο «Η διαπραγμάτευση του Α-κτιστου» (σήμερα, αύριο). Λήξη έκθεσης 31/12.