Η καλύτερη ανασκαφή είναι η δημοσίευση

Ο γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Πετράκος, μιλάει για το σημαντικό έργο 171 ετών

Της Γιωτας Συκκα (πηγή: Καθημερινή της Κυριακής 25/05/08)

Οταν ιδρύθηκε η Εταιρεία, η Αθήνα ήταν χωριό ακόμη. Δρόμοι ανοίγονταν, σπίτια χτίζονταν και τα αρχαία που βρίσκονταν χρησίμευαν παντού. H έλλειψη κρατικών πόρων αλλά και ανθρώπων για τη διάσωση, συντήρηση και την προστασία των διάσπαρτων αρχαιοτήτων, οδήγησε μια ομάδα λογίων με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή και τον Κυριάκο Πιττάκη με τη βοήθεια του Κωνστανίνου Μπέλιου, Ελληνα του εξωτερικού, στην ίδρυση της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, το 1837. Στόχος, η αποκάλυψη των αρχαίων και η εξασφάλισή τους.

Για ενάμιση αιώνα σχεδόν η Εταιρεία υποκατέστησε το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ σε αυτήν οφείλουμε την εικόνα του αρχαιολογικού χάρτη της χώρας. Χωρίς τις ανασκαφές που έκανε, ένα μεγάλος αριθμός των μνημείων μας θα είχε καταστραφεί, μαζί με πολύτιμες πληροφορίες.

Υστερα είναι και οι μάχες που δίνει. Αλλοτε με κακόβουλους ιδιώτες, άλλοτε με το ράθυμο και άβουλο κράτος. Και βέβαια οι δημοσιεύσεις της. Σε μια εποχή που οι περισσότεροι αρχαιολόγοι προτιμούν να σκάβουν παρά να δημοσιεύουν, η Αρχαιολογική Εταιρεία κάνει και τα δύο. Επίσης εκθέτει υλικό από το πολύτιμο αρχείο της. Οπως η έκθεση με σχέδια του Αναστασίου Ορλάνδου, που θα είναι το επόμενο βήμα της. Αλλά και ηλεκτρονική καταγραφή του αρχείου της, πολύτιμες εκδόσεις -έντεκα είχαμε το 2007- και έξι ανασκαφές. Ενώ η σχολή διδασκαλίας έχει πιστό κοινό εδώ και οκτώ χρόνια. Ας δούμε όμως τι λέει ο γενικός γραμματέας της Εταιρείας, ο ακαδημαϊκός Βασίλειος Πετράκος, για όλα αυτά..

- Γιατί είχατε μόνο έξι ανασκαφές φέτος;

- Οχι γιατί δεν υπήρξε έργο, αλλά γιατί ορισμένες δεν έγιναν για τεχνικούς λόγους, όπως απαλλοτριώσεις που δεν προχώρησαν. Πολιτική μας πάντως δεν είναι να κάνουμε πολλές ανασκαφές αλλά κυρίως δημοσιεύσεις. Αυτό είναι το σπουδαίο έργο. Κοιτάξτε τι έγινε με τη μεγαλύτερη ανασκαφή της Αθήνας, αυτή του μετρό. Πού είναι η δημοσίευση; Θα πάει χαμένη. Σε λίγα χρόνια θα χαθούν οι άνθρωποι που την έκαναν ή θα έχουν αλλάξει ενδιαφέροντα, ποιος θα την κάνει;

- Ποιος ευθύνεται γι' αυτό;

- Η πολιτική του κράτους. Οι ανασκαφές είναι σαν τα παιδιά. Δεν αρκεί να τα γεννήσεις, πρέπει να τα αναθρέψεις κιόλας. Το κράτος πρέπει να διαθέσει στους ανθρώπους που τις έκαναν χρόνο και χρήμα.

- Οι επιστήμονες δεν έχουν ευθύνη;

- Ρωτήθηκε κανείς όταν ξεκίνησε η ανασκαφή του μετρό; Η Καράγιωργα ή η Παρλαμά αν έχουν διάθεση ή χρόνο; Ηταν υποχρεωμένες να σκάψουν. Και δεν ήταν οι μόνες.

Χάνονται στοιχεία

- Εχει νόημα να συνεχίζουμε έτσι; Δεν χάνονται τα στοιχεία των παλιότερων ανασκαφών;

- Τα έχουμε χρόνια σε αποθήκες και δεν τα ξέρει κανείς παρά μόνο ο ανασκαφέας, κι αυτός ελλιπώς. Τα ανασκαφικά τους στοιχεία είναι αυτά που χάνονται σε μεγάλο βαθμό. Πολλοί νεώτεροι αρχαιολόγοι και υποψήφιοι διδάκτορες μας ζητούν παλιότερες ανασκαφές.

- Από ποιον καθοδηγούνται;

- Αυτό είναι το ελάττωμα των Ελλήνων και των ξένων αρχαιολόγων που επιμένουν να σκάβουν ώς το τέλος της ζωής τους. Εάν εγκαίρως σταματούσαν τις ανασκαφές, θα μπορούσαν να τις δημοσίευαν. Είναι θέμα αυτοσυγκρατήσεως. Ελεγα στον φίλο μου τον Λαζαρίδη: «Παύλο, σταμάτα να σκάβεις, τα χρόνια περάσανε δεν θα προλάβεις». Δεν πρόλαβε, πέθανε.

- Είναι και θέμα απληστίας;

- Ο αρχαιολόγος είναι γενικώς αχόρταγος. Κρατούν τις ανασκαφές για χρόνια. ΄Η ενώ έχουν μια τεράστια ανασκαφή, ανοίγουν δεύτερη και τρίτη και τέταρτη ακόμη.

- Σε παλιότερη συνέντευξή σας είχατε χαρακτηρίσει «αδέσποτες» τις πανεπιστημιακές ανασκαφές. Δεν συμβάλλουν και αυτές όπως και εκείνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στην προστασία και ανάδειξη μνημειακών χώρων;

- Το Πανεπιστήμιο λόγω της δημοκρατικότητάς του δεν έχει μια κεντρική διοίκηση που να τα διευθύνει όλα αυτά. Κάθε καθηγητής δουλεύει για τον εαυτό του. Δεν δίνει λόγο σε κανέναν. Ούτε περιοδικό υπάρχει στο οποίο θα δημοσιεύονται οι εκθέσεις κάθε χρόνο, σαν τα πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Σε μας, αν δεν μας δώσει την έκθεσή του ο ανασκαφέας, θα του σταματήσουμε την ανασκαφή. Δεν θα ζητήσουμε από το υπουργείο την ανανέωσή της. Αυτά θα έπρεπε να προσέχει η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Τι έγιναν για παράδειγμα τα «Ανάλεκτα»; Στην εποχή του Μαρινάτου έβγαιναν τρία τεύχη τον χρόνο, τώρα;

Ανεξάρτητο

- Τους τελευταίους μήνες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο δέχτηκε σφοδρή επίθεση με αφορμή την υπόθεση Ζαχόπουλου. Θεωρείτε κι εσείς, όπως ο Σύλλογος Αρχαιολόγων, ότι στο Συμβούλιο πρέπει να προεδρεύει ανώτατος δικαστικός λειτουργός και όχι ο εκάστοτε γενικός γραμματέας του ΥΠΠΟ;

- Αν το θέλουμε επιστημονικό όργανο, πρέπει να το αφήσουμε ανεξάρτητο στη γνώμη του. Πρέπει να προεδρεύεται από δικαστικό πρόσωπο. Οχι πολιτικό. Στα χρόνια τα δικά μου, τα μέλη του Αρχαιολογικού Συμβουλίου ήταν οι διευθυντές των μεγάλων μουσείων, ο έφορος Αττικής και ένας - δυο καθηγητές πανεπιστημίου. Οχι όμως ξένα πρόσωπα. Τώρα έχει αλλοιωθεί η εικόνα του. Μπορεί να είσαι γεωλόγος, των Δημοσίων έργων, του ΥΠΕΧΩΔΕ. Τι δουλειά έχουν αυτοί σε ένα αρχαιολογικό συμβούλιο; Εδώ μιλάμε για αρχαία.

- Πώς σας φαίνεται η δήλωση του υπουργού Πολιτισμού Μ. Λιάπη ότι από το ΚΑΣ θέλει μεγάλες πλειοψηφίες;

- Εάν αφεθεί να γνωματεύει ελεύθερα, μεγάλες πλειοψηφίες θα υπάρχουν. Το πιθανότερο όμως είναι πως δεν θα είναι της αρεσκείας της κυβερνήσεως.

- Τελικά, αυτό που απουσιάζει είναι η πολιτική για τον πολιτισμό ή οι άνθρωποι που ασκούν πολιτική;

- Αποκλειστικά η πολιτική. Αυτό είναι το ελάττωμα της υπηρεσίας. Δεν είχε και δεν έχει κεντρικό σκοπό. Πάντοτε επενέβαιναν οι πολιτικοί. Βλέπετε, τα αρχαία συνδέονται πολύ με τα οικονομικά συμφέροντα. Μεταχειριζόμαστε τους αρχαίους για βιτρίνα προκειμένου να δείξουμε πόσο καλοί είμαστε εμείς και τελικά μας βγαίνει ανάποδα. Είδαμε τι συμβαίνει με τους βόρειους γείτονές μας. Μεταχειρίζονται το ίδιο μοτίβο εναντίον μας.

Ολα σε ένα

- Εάν είσαστε στο υπουργείο Πολιτισμού, για παράδειγμα στη θέση του γ.γ., ποια θα ήταν τα τρία βασικά πράγματα που θα αλλάζατε;

- Ολα συγκεντρώνονται σε ένα. Θα προσπαθούσα να εμφυσήσω στα μέλη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ότι αποτελούν μέρος μιας ξεχωριστής υπηρεσίας που έχει ένα σπουδαίο κεφάλαιο του πολιτισμού στα χέρια της και να την κάνω επιστημονική. Οι σημερινοί αρχαιολόγοι έχουν περισσότερα προσόντα από τους παλιούς. Γνώσεις, γλώσσες περισσότερες, εφόδια.

- Η Αρχαιολογική Εταιρεία έπαιξε για πολλές δεκαετίες τον ρόλο του υπουργείου Πολιτισμού. Ωστόσο, πολύς κόσμος δεν γνωρίζει τι της οφείλουμε.

- Το 80% των ευρημάτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου οφείλεται στην εταιρεία. Ολη η Αθήνα: Ακρόπολη, Ολυμπιείο, Ρωμαϊκή Αγορά, Πύλη Αδριανού, Αρχαία Αγορά. Επίσης τη Στοά του Αττάλου η εταιρεία την αποκάλυψε. Υστερα είναι και τα μεγάλα Ιερά: Επίδαυρος, Αμφιαράειο, Διμήνι και Σέσκλο, Μεσσήνη, Ζάκρο. Το ευρύ κοινό δεν γνωρίζει, διότι η εταιρεία είναι ένα καθαρά επιστημονικό ίδρυμα και η επιστήμη δεν φτάνει στον κόσμο. Ο κόσμος θέλει τα φωναχτά πράγματα.

Γηραλέο

- Πολλοί σαν αντιμετωπίζουν σαν ένα γηραλέο και απρόσιτο ίδρυμα.

- Γηραλέο είναι. Απρόσιτο όχι. Εχουμε παρεξηγηθεί. Ειδικά τα τελευταία χρόνια φτάσαμε στο σημείο να θεωρούμεθα ότι είμαστε αντιδραστικοί σε οτιδήποτε, λόγω της θέσης μας για τον Μαραθώνα (κωπηλατοδρόμιο).

- Αλλά και για το λόφο του Ζάγανι, στο αεροδρόμιο, αντιδράσατε και για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης και πόσα ακόμη. Σας θεωρούν λίγο γκρινιάρη.

- Με το Ζάγανι που αναφέρατε, τι έγινε; Το κατέβασαν για να το ξαναφτιάξουν. Πού είναι λοιπόν; Το ξανάφτιαξαν; Το Μουσείο της Ακρόπολης το θέλω και το ήθελα. Εκείνο που διαφωνώ είναι ότι χτίστηκε πάνω σε αρχαία. Οταν εγώ και οι προηγούμενοι από μένα αγωνιζόμασταν και εμποδίζαμε ανθρώπους να φτιάξουν μια τουαλέτα γιατί θα έβλαπτε το κάστρο ή τα αρχαία -και έχω τύψεις συνειδήσεως γι' αυτό-, εγκαταλείπουμε τη μοναδική συνοικία της Αθήνας; Οσο για τον Μαραθώνα δεν ήταν αγώνας προσωπικός. Ηταν η θέση της Εταιρείας για να μη χαθεί η ανάμνησή του.

- Δυσφημιστήκατε με αυτές τις θέσεις σας;

- Ξεχνάτε την περιπέτεια του 2002. Βρέθηκα να είμαι κατηγορούμενος κατόπιν καταγγελίας του κ. Ευ. Βενιζέλου. Πανηγυρικώς απαλλάχθηκα, η συνέλευση με εξέλεξε επίσης πανηγυρικώς, αλλά ήταν μια περιπέτεια. Δυστυχώς όταν κάποιος εκφράζει μια διαφορετική θέση αντιμετωπίζεται ως αντιδραστικός ή γραφικός.

Στο Ακρωτήρι έχουμε νέα

«Είμαστε στο τέλος της αρχής. Tο στέγαστρο θα ξαναφτιαχτεί από την αρχή. Τώρα είμαστε στις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Το θέμα βρίσκεται στην Πολεοδομία της Σύρου και μόλις ληφθούν οι απαραίτητες άδειες θα ξηλωθεί όλο. Ο εργολάβος θα το κάνει όλο από την αρχή και θα χρησιμοποιηθούν μόνο ορισμένα στοιχεία από τα παλιά. Η αρχιτεκτονική του δεν θα αλλάξει. Εφόσον ξεκινήσουν οι διαδικασίες θα απαιτηθεί γύρω στον ενάμιση χρόνο για την κατασκευή». Ως τότε βέβαια είναι απίθανο να ανοίξει ο αρχαιολογικός χώρος, για λόγους ασφαλείας.